کد مطلب:231465 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:272
از کتاب عقل و علم و روایت حدیث
1- حسن بن علی بن جهم گوید: از حضرت رضا (ع) شنیدم كه فرمودند: حضرت رسول (ص) فرمود: دوست هر مردی خرد و عقل اوست، و دشمنش نادانی و جهل او می باشد.
2- ابوهاشم جعفری گوید: در خدمت حضرت رضا (ع) اجتماع كرده بودیم، در این هنگام از عقل و ادب گفتگو به میان آمد، امام (ع) فرمود:
ای ابوهاشم عقل نعمتی است كه از طرف خداوند به بندگان عطا شده است و ادب با مشقت به دست می آید، هر كس با سختی و مشقت دنبال ادب برود به مقصود خود خواهد رسید، و لیكن عقل با مشقت به دست نمی آید و هر كس بخواهد با مشقت عقل را به دست بیاورد جز جهالت چیزی به دست نخواهد آورد.
3- معمر بن خلاد گوید: از حضرت رضا (ع) شنیدم می فرمود: عبادت به كثرت نماز و روزه نیست، بلكه عبادت و پرستش فكر و اندیشیدن در اوامر پروردگار است.
4- احمد بن عامر طائی گوید: از امام رضا (ع) شنیدم می فرمود: نخستین اثر عقل و خرد بعد از ایمان به خداوند، محبت و احسان و لطف و دوستی با مردم است، و همچنین نیكی و رسانیدن خیرات به نیكوكاران و بدكاران.
[ صفحه 255]
5- داود بن سلیمان غازی از حضرت رضا (ع) روایت می كند كه فرمود: خداوند از این جهت عقل را در بنده ی خود ودیعه نهاد كه او را در یك روزی از مهلكه نجات دهد.
6- احمد بن عمر حلال از حضرت رضا (ع) روایت می كند و گوید: به حضرت عرض كردم: مردی از اصحاب ما كتابی به من می دهد و نمی گوید مطالب آن را از من نقل كن، آیا جایز است من اخبار و مطالب آن كتاب را نقل كنم؟
فرمود: هر گاه یقین كردی كتاب مال اوست از وی روایت كن.
7- صفوان بن یحیی از امام رضا (ع) روایت می كند كه فرمود: از علامات و نشانه های فقه حلم و بردباری و سكوت است.
8- احمد بن عامر طائی از امام رضا (ع) روایت می كند كه امیرالمؤمنین (ع) در جواب پرسش های مرد شامی فرمود: چهار چیز از چهار چیز سیر نمی گردند، زمین از باران، ماده از نر، چشم از دیدن، و عالم از كسب دانش.
9- و نیز احمد بن عامر گوید: امام رضا (ع) از امیرالمؤمنین (ع) روایت می كرد كه آن حضرت فرمود: اگر برای به دست آوردن پنج چیز رنج سفر به خود بدهید و آنها را به دست آورید مانند آن را به دست نخواهید آورد.
نخست آنكه هیچ بنده ای جز از گناه خود از چیزی نترسد، و جز خداوند از كسی امیدوار نباشد، مرد جاهل از آنچه نمی داند بپرسد، و از پرسش شرم نداشته باشد، و هیچ یك از شما اگر از وی مسئله ای پرسیده شد و او نمی دانست شرمنده نباشد، شكیبائی در برابر مصائب مانند سر آدمی در بدن می باشد، و كسی كه صبر ندارد ایمان ندارد.
10- و نیز احمد بن عامر روایت می كند كه حضرت رضا (ع) از جدش رسول خدا (ص) روایت كرد كه فرمود:
[ صفحه 256]
«دانش مانند گنجی است كه كلید آن سؤال است، خداوند شما را رحمت كند هر چه می خواهید بپرسید و بر دانش خود بیفزائید، و در پرسشهای علمی چهار نفر ماجور هستند: سؤال كنند، معلم، شنونده، و پاسخ دهنده.
11- احمد بن عامر از حضرت رضا (ع) و او از جدش حضرت رسول (ص) روایت می كند كه فرمود: خداوندا جانشینان مرا بیامرز و این مطلب را سه بار تكرار كردند.
خدمت آن بزرگوار عرض شد جانشینان شما كیانند؟
فرمود: كسانی كه بعد از من خواهند آمد و روایت های مرا نقل خواهند كرد، و سنت های مرا به مردم تعلیم خواهند داد.
12- احمد بن عامر از امام رضا و او از جدش علیهماالسلام روایت می كند كه فرمود: هر یك از امت من كه چهل حدیث را حفظ كنند و از آن اخبار استفاده نمایند، خداوند آن شخص را روز قیامت فقیه دانشمندی مبعوث خواهد كرد.
13- و نیز احمد بن عامر از حضرت رضا (ع) و او از جدش رسول خدا (ص) نقل می كند كه فرمود: هر كسی بدون علم فتوی بدهد و در موضوعات دینی اظهارنظر كند فرشتگان آسمان و زمین او را لعنت می كنند.
14- حسن بن عبدالله رازی گوید: امام رضا (ع) از پدرانش از امیرالمؤمنین علیهم السلام نقل می كرد كه آن جناب فرمود: علم گمشده ی مؤمن است.
15- عبدالسلام هروی گوید: از حضرت رضا (ع) شنیدم می فرمود: خداوند رحمت كند آن بنده ای را كه دستورات ما را زنده كند، عرض كردم چگونه دستورات شما را زنده كند؟
فرمود: علوم و معارف ما را بیاموزد، و به مردم تعلیم دهد، زیرا اگر مردم خوبیهای سخنان و دستورات ما را فراگیرند از ما متابعت خواهند كرد.
[ صفحه 257]
ابوالصلت گوید: عرض كردم: ای فرزند رسول خدا از حضرت صادق (ع) برای ما نقل شده كه فرمود: هر كس علم بیاموزد و قصدش این باشد كه با نادانان جدال كند، و به دانشمندان فخر بفروشد، و یا نظرش این باشد كه با كسب علم و فضیلت، مردم و جامعه را متوجه خود كند، این چنین عالمی جایش در دوزخ است.
حضرت رضا فرمود: جد من درست فرموده است، آیا می دانی كه نادانان چه افرادی هستند؟
عرض كردم: آنان را نمی شناسم.
فرمود: آنها گروهی از داستانسرایان مخالف ما هستند كه مردم را از طریق حق و صراط مستقیم منحرف می كنند، آیا می دانی كه مقصود از «علماء» چه كسانی می باشند؟
گفتم آنرا هم نمی دانم.
امام (ع) فرمود: مقصود از «علماء» علمای آل محمد علیهم السلام هستند كه خداوند اطاعت آنها را واجب گردانیده و محبت آنان را لازم ساخته است، آیا می دانی كه معنی توجه مردم به او چیست؟
عرض كردم نمی دانم.
فرمود: به خداوند سوگند معنی این جمله ادعای امامت بدون حق و استحقاق می باشد، و هر كس مرتكب این عمل گردد جای او در آتش خواهد بود.
16- داود بن سلیمان غازی از حضرت رضا (ع) روایت می كند كه امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: پادشاهان بر مردم فرمانروا هستند و علم و دانش بر پادشاهان حكومت می كند، و قدر علم این است كه از خداوند بترسی و به علم و فضیلت خود عمل كنی، و از جهالت برای تو همین بس است كه به علم خود فخر و مباهات كنی.
[ صفحه 258]
17- محمد بن علی از حضرت رضا (ع) و او از پدرانش از حضرت رسول (ص) روایت می كند كه فرمود:
طلب علم بر هر مسلمانی واجب است، علم را در جاهائی كه گمان دارید جستجو كنید، و آن را از اهلش فراگیرید، یاد گرفتن علم برای رضای خداوند از حسنات است، و طلب علم عبادت و مذاكره و مباحثه آن تسبیح و عمل كردن و كاربستن علم به منزله جهاد در راه خداوند می باشد.
هر كس علم را به دیگران بیاموزد مانند آن كسی است كه در راه خداوند صدقه می دهد، و هر كسی علم را در میان اهلش بذل كند و مردم را از علوم خود بهره مند كند، به خداوند نزدیك می گردد، زیرا راه حلال و حرام از علم حاصل می شود و روشنی راه بهشت از آن پدید می آید.
علم در هنگام وحشت رفیق و همدم انسان و در غربت و تنهائی یار و یاور آدمی است.
علم و دانش در خلوت هم صحبت و در سختی ها و مشكلات راهنما است، علم در برابر دشمن مانند سلاح بران و در نزد دوستان زیور آدمیان است، خداوند به وسیله علم گروهی را به مقامات عالیه می رساند و آنان را در امور خیر و صلاح و سداد مقتدا و راهبر می گرداند.
جامعه به وسیله این علماء به طریق خیر و سعادت رهنمائی می شود و مردم پیرامون آنها را می گیرند و به افعال و اعمال آنان اقتداء كرده و از آراء و نظریات آنان سود برده و در نتیجه سعادت مند می گردند.
فرشتگان میل می كنند كه با اهل علم دوستی و ارتباط برقرار كنند و با بالهای خود آنان را نوازش می كنند و تماس می گیرند، و در هنگام نماز خواندن به آنها مبارك باد می گویند.
[ صفحه 259]
هر خشك و تری برای علماء استغفار می كند، و ماهیان دریاها و همه جنبندگان و درندگان بیابانها و چهارپایان برای این گونه مردمان عالم طلب رحمت و مغفرت می نمایند.
علم دل را حیات بخشیده و جهالت را از آن می زداید، و چشمها را روشنائی بخشیده و تاریكی ها را از برابر دیدگان برطرف می كند، و به ابدان آدمیان توانائی داده و ضعف و ناتوانی را رفع می سازد، علم بندگان را به جایگاه نیكان رسانیده و با خوبان و نیكوكاران همنشین می كند، و در دو جهان به مقام بلندی می رساند.
مذاكره علم و گفتگو در مباحث علمی مانند كسانی است كه روزه داشته باشند و یا به عبادت پروردگار قیام نمایند.
به راهنمائی علم انسانی با خداوند آشنا می گردد و از وی اطاعت می كند و پرستش می نماید، به وسیله علم ارتباط بین ارحام برقرار می گردد، و حلال از حرام شناخته می شود، علم پیشاپیش عمل و عمل تابع علم است، علم به مردمان خوشبخت الهام می گردد، و مردمان بدبخت و سیه روز از افاضه آن محروم می گردند.
پس خوشا به حال آن افرادی كه از علوم پروردگار محروم نگردند، و از علم و فضیلت بهره مند شوند.
18- ابوالصلت هروی از حضرت رضا (ع) از پدرانش از حضرت رسول (ص) روایت كرده كه آن جناب فرمود: از دانایان باشید نه از راویان، اگر حدیثی را از روی فقه و بصیرت و دانائی درك كنید و معانی آن را دریابید بهتر است از اینكه هزار حدیث را بدون درك معانی آن را روایت نمائید.
19- یوسف بن محمد و علی بن محمد كه هر دو از شیعیان بودند از امام حسن عسكری (ع) روایت می كنند كه حضرت رضا (ع) فرمود: روز قیامت به عابد گفته
[ صفحه 260]
می شود تو مرد خوبی بودی و برای خودت كوشش كردی و زاد و توشه خود را فراهم ساختی، اینك داخل بهشت شوید، و از نتائج اعمال خود بهره مند گردید.
لیكن فقیه آن كسی است كه جامعه را از علوم خود بهره مند گرداند، و آنان را به طرف خیر و سعادت رهنمون شود، و آنها را از چنگال دشمنان برهاند و از نعمتهای پروردگار آنان را بهره مند سازد، و خشنودی خداوند را برای آنان فراهم آورد.
روز قیامت به فقیه گفته می شود ای كسی كه از ایتام آل محمد علیهم السلام سرپرستی كردی و دوستان ضعیف آنها را راهنمائی نمودی، اینك از كسانی كه از تو علم آموختند شفاعت كن.
پس آن فقیه توقف می كند و مردم را دسته دسته با خود به بهشت می برد، و اینان كسانی هستند كه از وی و یا شاگردان او علم آموخته اند، و تا روز قیامت هر كسی از گفته های این عالم استفاده كند مشمول شفاعت وی خواهد بود، و اینك بنگرید بین فقیه و عابد چه فرقی هست. [1] .
[ صفحه 261]
2- ابوهاشم جعفری گوید: در خدمت حضرت رضا (ع) اجتماع كرده بودیم، در این هنگام از عقل و ادب گفتگو به میان آمد، امام (ع) فرمود:
ای ابوهاشم عقل نعمتی است كه از طرف خداوند به بندگان عطا شده است و ادب با مشقت به دست می آید، هر كس با سختی و مشقت دنبال ادب برود به مقصود خود خواهد رسید، و لیكن عقل با مشقت به دست نمی آید و هر كس بخواهد با مشقت عقل را به دست بیاورد جز جهالت چیزی به دست نخواهد آورد.
3- معمر بن خلاد گوید: از حضرت رضا (ع) شنیدم می فرمود: عبادت به كثرت نماز و روزه نیست، بلكه عبادت و پرستش فكر و اندیشیدن در اوامر پروردگار است.
4- احمد بن عامر طائی گوید: از امام رضا (ع) شنیدم می فرمود: نخستین اثر عقل و خرد بعد از ایمان به خداوند، محبت و احسان و لطف و دوستی با مردم است، و همچنین نیكی و رسانیدن خیرات به نیكوكاران و بدكاران.
[ صفحه 255]
5- داود بن سلیمان غازی از حضرت رضا (ع) روایت می كند كه فرمود: خداوند از این جهت عقل را در بنده ی خود ودیعه نهاد كه او را در یك روزی از مهلكه نجات دهد.
6- احمد بن عمر حلال از حضرت رضا (ع) روایت می كند و گوید: به حضرت عرض كردم: مردی از اصحاب ما كتابی به من می دهد و نمی گوید مطالب آن را از من نقل كن، آیا جایز است من اخبار و مطالب آن كتاب را نقل كنم؟
فرمود: هر گاه یقین كردی كتاب مال اوست از وی روایت كن.
7- صفوان بن یحیی از امام رضا (ع) روایت می كند كه فرمود: از علامات و نشانه های فقه حلم و بردباری و سكوت است.
8- احمد بن عامر طائی از امام رضا (ع) روایت می كند كه امیرالمؤمنین (ع) در جواب پرسش های مرد شامی فرمود: چهار چیز از چهار چیز سیر نمی گردند، زمین از باران، ماده از نر، چشم از دیدن، و عالم از كسب دانش.
9- و نیز احمد بن عامر گوید: امام رضا (ع) از امیرالمؤمنین (ع) روایت می كرد كه آن حضرت فرمود: اگر برای به دست آوردن پنج چیز رنج سفر به خود بدهید و آنها را به دست آورید مانند آن را به دست نخواهید آورد.
نخست آنكه هیچ بنده ای جز از گناه خود از چیزی نترسد، و جز خداوند از كسی امیدوار نباشد، مرد جاهل از آنچه نمی داند بپرسد، و از پرسش شرم نداشته باشد، و هیچ یك از شما اگر از وی مسئله ای پرسیده شد و او نمی دانست شرمنده نباشد، شكیبائی در برابر مصائب مانند سر آدمی در بدن می باشد، و كسی كه صبر ندارد ایمان ندارد.
10- و نیز احمد بن عامر روایت می كند كه حضرت رضا (ع) از جدش رسول خدا (ص) روایت كرد كه فرمود:
[ صفحه 256]
«دانش مانند گنجی است كه كلید آن سؤال است، خداوند شما را رحمت كند هر چه می خواهید بپرسید و بر دانش خود بیفزائید، و در پرسشهای علمی چهار نفر ماجور هستند: سؤال كنند، معلم، شنونده، و پاسخ دهنده.
11- احمد بن عامر از حضرت رضا (ع) و او از جدش حضرت رسول (ص) روایت می كند كه فرمود: خداوندا جانشینان مرا بیامرز و این مطلب را سه بار تكرار كردند.
خدمت آن بزرگوار عرض شد جانشینان شما كیانند؟
فرمود: كسانی كه بعد از من خواهند آمد و روایت های مرا نقل خواهند كرد، و سنت های مرا به مردم تعلیم خواهند داد.
12- احمد بن عامر از امام رضا و او از جدش علیهماالسلام روایت می كند كه فرمود: هر یك از امت من كه چهل حدیث را حفظ كنند و از آن اخبار استفاده نمایند، خداوند آن شخص را روز قیامت فقیه دانشمندی مبعوث خواهد كرد.
13- و نیز احمد بن عامر از حضرت رضا (ع) و او از جدش رسول خدا (ص) نقل می كند كه فرمود: هر كسی بدون علم فتوی بدهد و در موضوعات دینی اظهارنظر كند فرشتگان آسمان و زمین او را لعنت می كنند.
14- حسن بن عبدالله رازی گوید: امام رضا (ع) از پدرانش از امیرالمؤمنین علیهم السلام نقل می كرد كه آن جناب فرمود: علم گمشده ی مؤمن است.
15- عبدالسلام هروی گوید: از حضرت رضا (ع) شنیدم می فرمود: خداوند رحمت كند آن بنده ای را كه دستورات ما را زنده كند، عرض كردم چگونه دستورات شما را زنده كند؟
فرمود: علوم و معارف ما را بیاموزد، و به مردم تعلیم دهد، زیرا اگر مردم خوبیهای سخنان و دستورات ما را فراگیرند از ما متابعت خواهند كرد.
[ صفحه 257]
ابوالصلت گوید: عرض كردم: ای فرزند رسول خدا از حضرت صادق (ع) برای ما نقل شده كه فرمود: هر كس علم بیاموزد و قصدش این باشد كه با نادانان جدال كند، و به دانشمندان فخر بفروشد، و یا نظرش این باشد كه با كسب علم و فضیلت، مردم و جامعه را متوجه خود كند، این چنین عالمی جایش در دوزخ است.
حضرت رضا فرمود: جد من درست فرموده است، آیا می دانی كه نادانان چه افرادی هستند؟
عرض كردم: آنان را نمی شناسم.
فرمود: آنها گروهی از داستانسرایان مخالف ما هستند كه مردم را از طریق حق و صراط مستقیم منحرف می كنند، آیا می دانی كه مقصود از «علماء» چه كسانی می باشند؟
گفتم آنرا هم نمی دانم.
امام (ع) فرمود: مقصود از «علماء» علمای آل محمد علیهم السلام هستند كه خداوند اطاعت آنها را واجب گردانیده و محبت آنان را لازم ساخته است، آیا می دانی كه معنی توجه مردم به او چیست؟
عرض كردم نمی دانم.
فرمود: به خداوند سوگند معنی این جمله ادعای امامت بدون حق و استحقاق می باشد، و هر كس مرتكب این عمل گردد جای او در آتش خواهد بود.
16- داود بن سلیمان غازی از حضرت رضا (ع) روایت می كند كه امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: پادشاهان بر مردم فرمانروا هستند و علم و دانش بر پادشاهان حكومت می كند، و قدر علم این است كه از خداوند بترسی و به علم و فضیلت خود عمل كنی، و از جهالت برای تو همین بس است كه به علم خود فخر و مباهات كنی.
[ صفحه 258]
17- محمد بن علی از حضرت رضا (ع) و او از پدرانش از حضرت رسول (ص) روایت می كند كه فرمود:
طلب علم بر هر مسلمانی واجب است، علم را در جاهائی كه گمان دارید جستجو كنید، و آن را از اهلش فراگیرید، یاد گرفتن علم برای رضای خداوند از حسنات است، و طلب علم عبادت و مذاكره و مباحثه آن تسبیح و عمل كردن و كاربستن علم به منزله جهاد در راه خداوند می باشد.
هر كس علم را به دیگران بیاموزد مانند آن كسی است كه در راه خداوند صدقه می دهد، و هر كسی علم را در میان اهلش بذل كند و مردم را از علوم خود بهره مند كند، به خداوند نزدیك می گردد، زیرا راه حلال و حرام از علم حاصل می شود و روشنی راه بهشت از آن پدید می آید.
علم در هنگام وحشت رفیق و همدم انسان و در غربت و تنهائی یار و یاور آدمی است.
علم و دانش در خلوت هم صحبت و در سختی ها و مشكلات راهنما است، علم در برابر دشمن مانند سلاح بران و در نزد دوستان زیور آدمیان است، خداوند به وسیله علم گروهی را به مقامات عالیه می رساند و آنان را در امور خیر و صلاح و سداد مقتدا و راهبر می گرداند.
جامعه به وسیله این علماء به طریق خیر و سعادت رهنمائی می شود و مردم پیرامون آنها را می گیرند و به افعال و اعمال آنان اقتداء كرده و از آراء و نظریات آنان سود برده و در نتیجه سعادت مند می گردند.
فرشتگان میل می كنند كه با اهل علم دوستی و ارتباط برقرار كنند و با بالهای خود آنان را نوازش می كنند و تماس می گیرند، و در هنگام نماز خواندن به آنها مبارك باد می گویند.
[ صفحه 259]
هر خشك و تری برای علماء استغفار می كند، و ماهیان دریاها و همه جنبندگان و درندگان بیابانها و چهارپایان برای این گونه مردمان عالم طلب رحمت و مغفرت می نمایند.
علم دل را حیات بخشیده و جهالت را از آن می زداید، و چشمها را روشنائی بخشیده و تاریكی ها را از برابر دیدگان برطرف می كند، و به ابدان آدمیان توانائی داده و ضعف و ناتوانی را رفع می سازد، علم بندگان را به جایگاه نیكان رسانیده و با خوبان و نیكوكاران همنشین می كند، و در دو جهان به مقام بلندی می رساند.
مذاكره علم و گفتگو در مباحث علمی مانند كسانی است كه روزه داشته باشند و یا به عبادت پروردگار قیام نمایند.
به راهنمائی علم انسانی با خداوند آشنا می گردد و از وی اطاعت می كند و پرستش می نماید، به وسیله علم ارتباط بین ارحام برقرار می گردد، و حلال از حرام شناخته می شود، علم پیشاپیش عمل و عمل تابع علم است، علم به مردمان خوشبخت الهام می گردد، و مردمان بدبخت و سیه روز از افاضه آن محروم می گردند.
پس خوشا به حال آن افرادی كه از علوم پروردگار محروم نگردند، و از علم و فضیلت بهره مند شوند.
18- ابوالصلت هروی از حضرت رضا (ع) از پدرانش از حضرت رسول (ص) روایت كرده كه آن جناب فرمود: از دانایان باشید نه از راویان، اگر حدیثی را از روی فقه و بصیرت و دانائی درك كنید و معانی آن را دریابید بهتر است از اینكه هزار حدیث را بدون درك معانی آن را روایت نمائید.
19- یوسف بن محمد و علی بن محمد كه هر دو از شیعیان بودند از امام حسن عسكری (ع) روایت می كنند كه حضرت رضا (ع) فرمود: روز قیامت به عابد گفته
[ صفحه 260]
می شود تو مرد خوبی بودی و برای خودت كوشش كردی و زاد و توشه خود را فراهم ساختی، اینك داخل بهشت شوید، و از نتائج اعمال خود بهره مند گردید.
لیكن فقیه آن كسی است كه جامعه را از علوم خود بهره مند گرداند، و آنان را به طرف خیر و سعادت رهنمون شود، و آنها را از چنگال دشمنان برهاند و از نعمتهای پروردگار آنان را بهره مند سازد، و خشنودی خداوند را برای آنان فراهم آورد.
روز قیامت به فقیه گفته می شود ای كسی كه از ایتام آل محمد علیهم السلام سرپرستی كردی و دوستان ضعیف آنها را راهنمائی نمودی، اینك از كسانی كه از تو علم آموختند شفاعت كن.
پس آن فقیه توقف می كند و مردم را دسته دسته با خود به بهشت می برد، و اینان كسانی هستند كه از وی و یا شاگردان او علم آموخته اند، و تا روز قیامت هر كسی از گفته های این عالم استفاده كند مشمول شفاعت وی خواهد بود، و اینك بنگرید بین فقیه و عابد چه فرقی هست. [1] .
[ صفحه 261]
[1] شيخ مصلح الدين سعدي عليه الرحمه در معني اين حديث گفته:
صاحبدلي به مدرسه آمد ز خانقاه
بشكست رسم و صحبت اهل طريق را
گفتم ميان عالم و عابد چه فرق بود
تا اختيار كردي از آن اين فريق را
گفت آن گليم خويش برون مي برد ز موج
وين سعي مي كند كه بگيرد غريق را.